CELIAKIA (inaczej choroba trzewna) jest to trwała nietolerancja glutenu, występująca u osób genetycznie predysponowanych. Spożywanie glutenu prowadzi do uszkodzenia błony śluzowej jelita cienkiego (zaniku kosmków jelitowych i hyperplazji krypt).
Czynniki rozwoju celiakii mogą być:
- egzogenne – gluten w pokarmie,
- endogenne – autoantygen (tTG), genetyczne.
GLUTEN – jest to białko roślinne występujące w ziarnach zbóż (pszenicy – również orkiszu, żyta i jęczmienia). Czynnikiem wywołującym celiakię są jego składowe gliadyny oraz gluteniny.
Owies nie zawiera glutenu, ale w polskich warunkach uprawy i przetwórstwa jest mocno zanieczyszczony innymi glutenowymi zbożami.
Dopuszcza się spożywanie owsa przy tej chorobie, ale wyłącznie niezanieczyszczonego i spełniającego rygorystyczne kryteria dla produktów bezglutenowych – certyfikowanego.
Celiakia jest najczęściej występującą nietolerancją pokarmową na świecie. Częstość jej występowania jest różna w różnych krajach i wynosi od 0,2 do 5,6% populacji.
Celiakia jest diagnozowana zarówno u dzieci, jak i u dorosłych. Ponad dwukrotnie częściej występuje u kobiet niż u mężczyzn.
Zdiagnozowane przypadki tej choroby to tylko część chorych, przeważająca większość przypadków to nierozpoznana celiakia.
Większość doniesień wskazuje , że podłoże choroby to zjawiska immunologiczne zachodzące w jelicie cienkim pod wpływem glutenu.
Obecnie bierze się pod uwagę współdziałanie wielu czynników w rozwoju choroby, takich jak: wrodzone i nabyte mechanizmy układu immunologicznego, podłoże genetyczne, gluten jako czynnik zewnętrzny.
Celiakia – Objawy
Objawy celiakii mogą być bardzo zróżnicowane, u dzieci najczęściej występuje klasyczna postać celiakii, u osób dorosłych częstsza jest postać niema choroby z nietypowymi objawami zwykle niekojarzonymi z celiakią.
Objawy klasyczne:
- utrata masy ciała
- niedobór wagi
- drażliwość
- obrzęki
- wzdęcia
- zmęczenie
- zaparcia
- biegunki tłuszczowe
- przewlekła biegunka
- wymioty
- przewlekłe bóle brzucha
Objawy nietypowe:
- niedożywienie
- utrata wagi
- zapalenie wątroby
- zapalenie dróg żółciowych
- opryszczkowe zapalenie skóry (choroba Duhringa)
- zapalenie jamy ustnej
- łysienie plackowate
- odwracalna niepłodność męska i żeńska
- poronienia
- opóźnione pokwitanie
- przedwczesne przekwitanie
Rodzaje celiakii:
Klasyczna celiakia: z objawami takimi jak zespół złego wchłaniania, utrata masy ciała, biegunki lub biegunki tłuszczowe , wzdęcia, obrzęki, niedobór wzrostu i masy ciała u dzieci, zanik mięśni, brak apetytu, niedożywienie, zmienność nastroju, ospałość
Nieklasyczna celiakia: z objawami takimi jak zaparcia i bóle brzucha bez zespołu złego wchłaniania.
Objawowa celiakia: gdy mają miejsce widoczne objawy po spożyciu glutenu ze strony układu pokarmowego oraz spoza niego
Bezobjawowa celiakia: brak objawów charakterystycznych, brak odpowiedzi na leczenie dietą bezglutenową,
Subkliniczna celiakia: brak objawów wystarczających do rozpoczęcia diagnostyki (np. niedokrwistość lub osteoporoza)
Potencjalna celiakia – śluzówka jelita jest prawidłowa ale są obecne przeciwciała – wtedy jest wysokie ryzyko rozwoju tej choroby w przyszłości.
Celiakia oporna na leczenie dietą: jeśli pomimo 12-miesięcznej diety bezglutenowej choroba się utrzymuje, lub objawy (zanik kosmków i upośledzenie wchłaniania) nawracają. Kilka procent pacjentów z celiakią nie reaguje na leczenie dietą bezglutenową lub po pierwszej pozytywnej reakcji, zaczyna ponownie odczuwać dolegliwości ze strony układu pokarmowego. Ponowna biopsja jelita cienkiego wykazuje u tych osób zanik kosmków 2. lub 3. stopnia w skali Marsha. Chorzy skarżą się najczęściej na: biegunki, bóle brzucha, spadek masy ciała.
U tych pacjentów podejrzewa się celiakię oporną na leczenie dietą. Najczęściej dotyczy osób po 50 roku życia, z późno wykrytą chorobą. Przed postawieniem diagnozy należy upewnić się, że chory nie popełnia (często nieświadomie) błędów żywieniowych i nie spożywa glutenu. Brak poprawy może też być spowodowany błędną diagnozą lub współwystępowaniem innych schorzeń, np. : zespołu jelita drażliwego, schorzeń jelita grubego, nietolerancji laktozy, przerostu mikroflory jelitowej, zaburzeń czynnościowych układu pokarmowego. Niektórym pacjentom pomaga wyeliminowanie z diety skrobi pszennej bezglutenowej.
Choroba Duhringa
Choroba Duhringa (opryszczkowate zapalenie skóry) to skórna postać celiakii. Często występuje w rodzinach osób chorych na celiakię. Choroba ujawnia się najczęściej pomiędzy 14 a 40 rokiem życia.
Typowe zmiany skórne to swędzące pęcherzyki i grudki na kolanach, łokciach, okolicach kości krzyżowej, pośladkach, plecach w okolicy łopatek, na twarzy i owłosionej skórze głowy. Ok. 10% pacjentów ma też objawy ze strony układu pokarmowego, spowodowane zanikiem kosmków jelita cienkiego.
Podstawą leczenia potwierdzonej choroby Duhringa jest ścisła dieta bezglutenowa.
Grupy ryzyka celiakii :
- krewni 1-go stopnia
- osoby cierpiące na inne choroby autoimmunologiczne ( np.: cukrzyca typu I, autoimmunologiczne zapalenie trzustki, wątroby, tarczycy, łysienie plackowate,
- osoby cierpiące na niektóre choroby genetyczne (np.: zespół Downa, Williamsa, Turnera)
W diagnostyce celiakii należy wyeliminować inne choroby , w których występuje nadwrażliwość na gluten takie jak: alergia na pszenicę lub inne zboża, alergia na gluten, nietolerancja pokarmowa glutenu, nadwrażliwość na gluten.
Celiakia i alergia na gluten to dwie różne choroby!!!
Gluten jest jednym z najczęstszych (po mleku) alergenów – 10-25% osób z alergią pokarmową ma objawy uczulenia na to białko
Objawy alergii
Reakcja alergiczna może być natychmiastowa – pojawia się w ciągu kilku minut do godziny od spożycia pokarmu, zależna jest od specyficznych dla glutenu przeciwciał IgE. Możliwe objawy : wymioty, biegunka, pokrzywka, wstrząs anafilaktyczny, katar, skurcz oskrzeli, atopowe zapalenie skóry
Może też wystąpić późna reakcja – po kilku godzinach, a nawet po 2 dniach, zwykle jest to biegunka lub atopowe zapalenie skóry.
Nadwrażliwość na gluten występuje , jeśli w oparciu o badania diagnostyczne wykluczono celiakię (negatywny wynik przeciwciał) oraz alergię na pszenicę lub gluten (brak podwyższonego poziomu IgE), praktycznie brak zaniku kosmków jelitowych, a pomimo tego spożycie glutenu (najlepiej sprawdzone podczas prowokacji) powoduje niepożądane objawy u pacjenta.
Najczęstsze objawy to : bóle brzucha, wzdęcia, biegunki, zaparcia, przelewania w jelitach, bóle głowy, zmęczenie, splątanie, omdlenia, zawroty głowy, wysypka, bóle kończyn, nudności, wymioty, pieczenie w przełyku.