Niepłodność definiowana jest współcześnie przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) jako ”niemożność zajścia w ciążę pomimo regularnego współżycia płciowego (3 – 4 razy w tygodniu), utrzymywanego powyżej 12 miesięcy, bez stosowania jakichkolwiek środków zapobiegawczych”. Dieta ma istotne znaczenie w leczeniu niepłodności jak również w profilaktyce schorzeń, których konsekwencją są zaburzenia zdrowia prokreacyjnego.
Jednym ze schorzeń na tle endokrynologicznym jest zespół policystycznych jajników (PCOS). Głównymi objawami PCOS są zaburzenia miesiączkowania, będące przyczyną niepłodności, oraz hiperandrogenizm.
U części kobiet towarzyszą temu schorzeniu: insulinooporność, cukrzyca typu 2, otyłość lub zaburzenia gospodarki lipidowej. Zwraca się uwagę na częste występowanie insulinooporności (u 60 – 80 % pacjentek), szczególnie gdy są to kobiety otyłe. Otyłość brzuszna (trzewna, androidalna), która najczęściej występuje u kobiet z PCOS, ma znaczny wpływ na płodność, ponieważ tkanka tłuszczowa oddziałuje na hormony płciowe. Oporność na działanie insuliny oraz hiperinsulinemia mogą wpływać na funkcję jajników zaburzając proces owulacji.
U kobiet starających się o dziecko a dotkniętych wyżej wymienionymi problemami, słusznym zaleceniem jest wprowadzenie diety ubogoenergetycznej, bogatej w błonnik pokarmowy oraz spożywanie produktów o niskim indeksie glikemicznym, zawierających węglowodany złożone, nisko przetworzone oraz zwiększenie aktywności fizycznej.
Badania wskazują, iż za zaburzenia miesiączkowania w zespole policystycznych jajników, mogą w znacznym stopniu odpowiadać niedobory witaminy D oraz wapnia. Niewystarczająca ilość wapnia w organizmie wpływa na zahamowanie dojrzewania pęcherzyków jajnikowych, czego efektem są zaburzenia miesiączkowania i płodności. Opracowania dotyczące leczenia niepłodności sugerują zapobieganie niedoborom witaminy D poprzez odpowiednią dietę z uwzględnieniem pełnotłustych produktów mlecznych. W związku z faktem, iż PCOS wiąże się z licznymi schorzeniami wtórnymi, które mogą wystąpić u pacjentek należy indywidualnie dostosować dietę w występujących chorobach współistniejących.
Przyczyną niepłodności wielu kobiet (35 – 50 %) jest często endometrioza – choroba narządów płciowych kobiety, charakteryzująca się występowaniem komórek błony śluzowej trzonu macicy (endometrium) poza jamą macicy. Komórki te reagują na zmiany hormonalne zachodzące w cyklu miesiączkowym, czego następstwem jest przewlekła reakcja zapalna, która może prowadzić do bezpłodności. W procesie tym dochodzi do wewnętrznych krwawień, rozwoju bolesnych guzków, zapalenia, tworzenia się blizn i utraty drożności jajowodów.
Badania dotyczące wyżej wymienionej choroby wskazują na zwiększenie ryzyka zachorowania wśród kobiet spożywających czerwone mięso i potrawy bogate w izomery trans nienasyconych kwasów tłuszczowych oraz tłuszcze zwierzęce. W przypadku wysokiego spożycia owoców, zielonych warzyw oraz produktów zawierających kwasy tłuszczowe z rodziny omega 3 (oleje pochodzące z siemienia lnianego, konopi, dyni, oleje rybne) obserwuje się mniejsze ryzyko zachorowania.
U kobiet ze stanami zapalnymi, warto zwrócić uwagę na wykluczenie z diety prostaglandyn COX – 2, zawartych w czerwonym mięsie (wołowina, wieprzowina). Przyczyniają się one do powstawania bólu, obrzęków i gorączki. W łagodzeniu stanów zapalnych istotną rolę odgrywają także przeciwutleniacze: witaminy A, C, E, beta-karoten (czerwone, pomarańczowe i żółte warzywa i owoce), bioflawonoidy (owoce cytrusowe, owoce dzikiej róży, jagody, brokuły, wiśnie, winogrona), likopen (pomidory), antocyjany (owoce jagodowe, winogrona), peroksydaza (aminokwasy: cysteina i glutation występują w białym mięsie, tuńczyku, soczewicy, fasoli, orzechach, cebuli, czosnku).
Obecnie uważa się, że kobiety o stwierdzonej niepłodności nieznanej przyczyny, powinny wykonać badania w kierunku celiakii (test na obecność przeciwciał antygliadynowych klasy IgA i IgG, endomysjalnych klasy IgA oraz tkankowej transglutaminazie IgA z krwi). Celiakia (choroba trzewna) to choroba immunologiczna o podłożu genetycznym, charakteryzująca się nietolerancją glutenu, białka zapasowego zawartego w zbożach (pszenicy, życie, jęczmieniu, owsie). Działający toksycznie gluten prowadzi do zaniku kosmków jelita cienkiego, odpowiedzialnych za wchłanianie składników odżywczych.
U osób dotkniętych celiakią spożywanie pokarmów zawierających gluten, często powoduje silne stany zapalne oraz osłabienie układu nerwowego. Do powikłań nieleczonej celiakii należą: choroby autoimmunologiczne, endokrynologiczne i zaburzenia płodności. Badania pokazują, iż wśród kobiet z niewyjaśnioną niepłodnością lub skłonnością do poronień aż 20 % może być chorych na celiakię. Jedyną metodą leczenia celiakii jest stosowanie przez całe życie ścisłej diety bezglutenowej. Umożliwia ona zahamowanie procesu degradacji śluzówki jelita, regenerację uszkodzonych tkanek, zmniejszenie stanu zapalnego, wyciszenie reakcji autoimmunologicznych oraz uzupełnienie składników odżywczych organizmu.
Zaleca się wprowadzenie do diety produktów z grupy superfoods, wysokobłonnikowych, bogatych w dobrej jakości białko, witaminy z grupy B, minerały (Fe, Ca, Se, Zn) takich jak: amarantus, quinoa, teff, kasza jaglana, warzywa zielonoliściaste, chlorella, orzechy, ziarna, strączki, chia, mango, awokado, granat. Dobrym źródłem witaminy C mogą być rokitnik i acerola. Dla wzbogacenia codziennego menu, wato sięgnąć po olej lniany, bogaty w kwasy omega 3.
